Page 55 - kpiebook67011
P. 55
54 ประชาธิปไตยในความคิดของฮันนาห์ อาเรนดท์
ค�าว่าชีวา หรือ bios นี้ ในภาษากรีกโบราณโดยทั่วไปให้ความหมายถึง วิถีหรือแบบแผน
ของการใช้ชีวิตหรือด�ารงอยู่ ซึ่งมักจะหมายถึงรูปแบบชีวิตของผู้เป็นชาย โดยมีความหมายที่แตกต่าง
และแยกออกไปจาก Zoe (ζωη) อันเป็นค�าที่ใช้เรียกชีวิตของสัตว์ กล่าวอีกนัยหนึ่งชีวิตที่ด�ารงอยู่
บนความจ�าเป็นของการด�ารงชีพทางร่างกายหรือการผลิตเครื่องมือเครื่องไม้ต่าง ๆ ที่ตอบสนองต่อ
การด�ารงอยู่ของชีวิตมนุษย์อันเป็นสิ่งที่มนุษย์มีร่วมกับสัตว์อื่นนั้นถือว่าเป็นชีวิตในแบบที่เรียกว่า zoe
หาได้ถือว่าเป็น bios ในความหมายดั้งเดิมของกรีกโบราณแต่อย่างใด ค�าว่าชีวา หรือ bios จึงมี
ความหมายถึงรูปแบบของชีวิตที่มนุษย์ด�ารงอยู่อย่างแตกต่างไปจากสัตว์ ในสมัยกรีกโบราณพื้นที่ของ
ความจ�าเป็นหรือการด�ารงชีวิตทั้งมวลนั้นมีศูนย์กลางอยู่ที่ครัวเรือน กล่าวคือครอบครัวเป็นหน่วยของชุมชน
ที่ส�าคัญในการตอบสนองต่อความต้องการทางกายและการผลิตทั้งมวล ไม่ว่าจะเป็นเรื่องของแรงงานและ
การถือก�าเนิด การผลิตและสะสมอาหาร การเกษตรกรรม การจัดเตรียมเครื่องไม่เครื่องมือที่เหมาะสม
รวมไปถึงเรื่องของการปกครองครอบครัวและไพร่ทาส ส�าหรับเสรีชนหรือพลเมืองกรีกโดยทั่วไปแล้ว
ภาระหน้าที่ในการดูแลรับผิดชอบครัวเรือนนี้ถูกมอบหมายให้กับเพศหญิงและไพร่ทาส โดยตนท�าหน้าที่
เป็นเพียง “ผู้ปกครอง”เท่านั้น ด้วยเหตุนี้เอง เมื่อกล่าวถึงชีวาหรือแบบแผนชีวิตที่ควรใช้ของมนุษย์
มันจึงหมายถึงชีวิตของพลเมืองหรือเสรีชนเพศชายที่มีเวลาว่างมากพอที่จะก้าวข้ามข้อจ�ากัดเรื่องของ
ความจ�าเป็นในชีวิตไปสู่พื้นที่สาธารณะอันเป็นพื้นที่ที่พวกเขาสามารถชื่นชมความงามของศิลปะหรือ
บทละคร เข้าร่วมกิจกรรมทางการเมืองของนครรัฐ และพูดคุยถกเถียงกันเรื่องปรัชญานั่นเอง
เกี่ยวกับเรื่องชีวิตทางการเมืองนี้ อาเรนดท์ยังอธิบายเพิ่มเติมอีกว่าชาวกรีกเข้าใจชีวิต
แบบที่เกิดขึ้นกับนครรัฐในลักษณะที่แตกต่างและแยกขาดออกไปจากการเมืองในเชิงสถาบัน เนื่องจาก
การเมืองเชิงสถาบันนั้นเป็นเรื่องราวของชีวิตในอีกรูปแบบหนึ่งซึ่งผูกโยงกับเรื่องราวของความจ�าเป็น
จึงเป็นสิ่งที่ไม่สามารถจะกล่าวได้ว่าเป็นการใช้ชีวิตที่มีเสรีภาพ ในประเด็นนี้เราจะเห็นได้ว่าในสังคม
แบบนครรัฐนั้น การเมืองเป็นเรื่องของการเข้าไปมีส่วนร่วมต่อประเด็นสาธารณะของพลเมืองโดยตรง
เป็นส่วนใหญ่ แม้ว่าอาจมีสภาหรือองค์กรทางการเมืองต่างๆที่เป็นสถาบัน เช่นสภาตัวแทน หรือศาลเป็นต้น
หากแต่องคาพยพของสถาบันเหล่านี้หาได้เป็นร่างของการเมืองที่เป็นทางการไม่ หากแต่ด�ารงอยู่ในรูปแบบ
ของการเข้ามีส่วนร่วมของพลเมืองที่ค่อนข้างมีความตื่นตัวและผลัดเปลี่ยนหมุนเวียนอยู่ตลอดเวลา
ค�าว่าการเมืองในความเข้าใจของกรีกโบราณไม่ได้รวมเอาเรื่องของสถาบันทางการเมืองที่แข็งกระด้างหรือ
ไม่มีการแปรเปลี่ยนและขาดซึ่งการเข้าไปมีส่วนร่วมของประชาชนโดยตรง อย่างรัฐธรรมนูญและกฎหมาย
หรือการมีสภา หรือสถาบันทางการปกครองลงไปรวมอยู่ด้วย กล่าวอีกนัยหนึ่งองค์กรทางการเมืองต่าง ๆ
จึงเป็นเรื่องราวที่ตัดขาดออกไปจากสิ่งที่เรียกว่า bios politikos ในความหมายของอริสโตเติลและ
ชาวกรีกโบราณโดยปกติ กล่าวโดยสรุปก็คือ อาเรนดท์อธิบายให้เราเข้าใจว่า ส�าหรับชาวกรีกโบราณ
โดยทั่วไปแล้ว ค�าว่า “ชีวการเมือง” ไม่ได้หมายถึงการใช้ชีวิตหรือท�ากิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับสถาบันทาง
การเมือง ไม่ได้หมายถึงการเป็นนักการเมืองหรือรัฐบุรุษ หากแต่เป็นการใช้ชีวิต (βιος) อันเป็นรูปแบบ
ที่อิสระจากความจ�าเป็นในรูปแบบต่างๆ ในแง่มุมที่เกี่ยวข้องกับนครรัฐ (πολις) ของตนแต่เพียงเท่านั้น
