Page 60 - kpi20899
P. 60
“การถอดบทเรียนชุมชนเพื่อการปฏิรูปกระบวนการจัดการทรัพยากร : พลวัตแห่งการมีส่วนร่วมในการจัดการทรัพยากรน ้า
ในพื นที่ต้าบลหนองพันจันทร์ อ้าเภอบ้านคา จังหวัดราชบุรี” โดย ดร.ปริชัย ดาวอุดม และนายเจษฎา เนตะวงศ์
การเคลื่อนไหวที่น้ามาสู่การเปลี่ยนแปลงด้านการพัฒนาโครงสร้างการกระจายน้้าสู่พื้นที่
การเกษตรอย่างครอบคลุมในปัจจุบัน ได้สะท้อนให้เห็นว่า ชุมชนได้มีการต่อรองกับโครงสร้างความสัมพันธ์
ภายในและภายนอกชุมชน ซึ่งเป็นปฏิสัมพันธ์ที่เกิดขึ้นภายใต้เงื่อนไขที่แตกต่าง กล่าวคือการจัดการสิ่งที่
เกิดขึ้นภายในชุมชนนั้นด้าเนินไปบนรากฐานของความสัมพันธ์ที่ชาวบ้านมีต่อกัน ผ่านพลวัตเชิงประวัติศาสตร์
การบุกเบิก แผ้วถาง ก่อร่างสร้างชุมชน มีการช่วยเหลือเกื้อกูลและพึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกันผ่านยุคสมัย
ต่างๆ ซึ่งถูกน้ามาใช้ในการแก้ไขปัญหาและด้าเนินกิจกรรมต่างๆ ให้บรรลุตามเป้าหมาย ขณะเดียวกันการ
ปฏิสัมพันธ์โครงสร้างภายนอกชุมชนนั้นด้าเนินไปบนพื้นฐานของการมีผู้น้าที่มีวิสัยทัศน์ มีความสามารถ
ในการต่อรองกับผู้มีอ้านาจที่สูงกว่าเพื่อให้ได้มีโอกาสในการบอกเล่าหรือน้าเสนอความต้องการ พร้อมกันนั้น
บรรยากาศของการเรียนรู้ภายในชุมชนก็เป็นส่วนส่งเสริมสนับสนุนให้เกิดการศึกษา ค้นคว้า แลกเปลี่ยน
แนวทางที่จะน้ามาสู่การแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นภายในชุมชน และสิ่งส้าคัญอีกประการคือการสนับสนุน
งบประมาณจากหน่วยงานภาครัฐ ซึ่งเป็นหน่วยงานที่มีอ้านาจและทรัพยากรต่อการลงทุนด้านโครงสร้าง
พื้นฐาน
การเกิดขึ้นของประชาธิปไตยชุมชนจึงไม่ใช่สิ่งที่หยุดนิ่ง ตายตัว หากแต่เป็นกระบวนการที่มี
การเคลื่อนไหว ภายใต้การมีปฏิสัมพันธ์กับโครงสร้างเศรษฐกิจ สังคม การเมืองภายนอกอยู่เสมอ ดังจะเห็น
ได้จากพลวัตของการเปลี่ยนแปลงในยุคสมัยของการพัฒนา ซึ่งเป็นอิทธิพลเชิงโครงสร้างในระดับประเทศ
ที่ถูกก้าหนดผ่านนโยบายการพัฒนาของรัฐ ได้ส่งผลต่อการขับเคลื่อนการเติบโตของตัวเลขทางเศรษฐกิจ
ซึ่งเป็นเงื่อนไขส้าคัญต่อการเร่งเร้าให้เกิดการใช้ทรัพยากรที่มีอยู่ภายในพื้นที่ พร้อมกันนั้นยังเป็นส่วนส้าคัญ
ที่ท้าให้ชาวบ้านเริ่มสูญเสียอ้านาจในการใช้และการจัดการทรัพยากรที่เคยมีของชุมชน หันไปพึ่งพิงกับ
ฐานทรัพยากรภายนอกที่เป็นแหล่งทุนและปัจจัยการผลิตอื่นๆ เช่น ปุ๋ยและสารเคมี เครื่องจักรทางการ
เกษตร เป็นต้น ปัจจัยเหล่านี้ได้เร่งเร้าให้เกิดการใช้ทรัพยากรอย่างไร้ขีดจ้ากัด จนน้ามาสู่การเปลี่ยนแปลง
ของสภาพแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติที่เสื่อมโทรม
พลวัตที่เคลื่อนตัวไปของการพัฒนาประเทศ แม้จะก่อให้เกิดโครงสร้างพื้นฐานต่างๆ เช่น การ
ก่อสร้างถนน ไฟฟ้า หรือแม้แต่อ่างเก็บน้้าภายในพื้นที่ หากแต่สิ่งเหล่านี้ในแง่หนึ่งถือเป็นเงื่อนไขที่น้าความ
เปลี่ยนแปลงมาสู่ชุมชน ทั้งในระดับโครงสร้างเศรษฐกิจชุมชนที่ส่งผลต่อวิถีการผลิตที่ท้าให้ชาวบ้านพึ่งพิง
กับฐานทรัพยากรภายนอก จนน้ามาสู่การสูญเสียอ้านาจในการใช้และจัดการทรัพยากรบนรากฐานดั้งเดิมที่
พึ่งพิงอยู่กับธรรมชาติ กระทั่งเมื่อเกิดวิกฤตการขาดแคลนน้้าไม่เพียงพอต่อการท้าการเกษตร จึงเป็น
จุดเริ่มต้นให้ชาวบ้านหันมาตั้งค้าถามกับการใช้ประโยชน์จากอ่างเก็บน้้า ดังนั้นในการค้นหารูปแบบและ
บทเรียนในการจัดการทรัพยากรน้้าของชุมชน จึงต้องพิจารณาไปพร้อมกับการเคลื่อนตัวของการพัฒนา
59
