Page 56 - kpi20899
P. 56
“การถอดบทเรียนชุมชนเพื่อการปฏิรูปกระบวนการจัดการทรัพยากร : พลวัตแห่งการมีส่วนร่วมในการจัดการทรัพยากรน ้า
ในพื นที่ต้าบลหนองพันจันทร์ อ้าเภอบ้านคา จังหวัดราชบุรี” โดย ดร.ปริชัย ดาวอุดม และนายเจษฎา เนตะวงศ์
ภายหลังที่การก่อสร้างอ่างเก็บน้้าเสร็จสิ้น ได้มีการออกแบบระบบชลประทานที่ปล่อยน้้าจากอ่างสู่พื้นที่
ผ่านล้าห้วยธรรมชาติ ซึ่งในช่วงแรกชาวบ้านยังไม่ได้ตระหนักถึงความส้าคัญต่อการน้าน้้าจากล้าห้วยมาใช้
เนื่องจากยังสามารถพึ่งพาน้้าฝนได้ ประโยชน์หลักๆ ที่ชาวบ้านรับรู้และเข้าใจคือการใช้เป็นแหล่งหาปลา
เพื่อยังชีพ ประโยชน์ที่เกิดขึ้นจากอ่างเก็บน้้าจึงไม่ส่งผลต่อการท้าการเกษตรและการใช้ประโยชน์ด้านอื่นๆ
ต่อชาวบ้านและชุมชนโดยทั่วไปมากนัก มีเพียงบริษัทเอกชนบางรายที่ได้เข้ามาปลูกพืชเชิงธุรกิจในพื้นที่
ซึ่งได้ใช้ประโยชน์จากอ่างเก็บน้้าเป็นหลัก
“บริษัทเขาถือหนังสือไปชลประทาน ไปขอให้เปิดน ้ามาตามล้าห้วย ชาวบ้าน
ที่อยู่ตามล้าห้วยก็ได้ใช้ ก็มีอยู่แค่นั น พอถึงปีน ้าแล้ง แต่สวนมะม่วงเขาน ้าแล้งไม่ได้ เขาก็
ต้องสูบน ้าไปใส่สวนเขา เขาท้าฝายชะลอไว้ พอเปิดน ้าเขาก็ทดน ้าเข้าฝายแล้วเอาลงสระ
เขาก็ท้ากันอยู่อย่างนั น” (สัมภาษณ์ลุงด้า 14 พฤษภาคม 2560)
ต่อมานายทุนและชาวบ้านบางส่วนที่เห็นประโยชน์จากอ่างเก็บน้้า จึงได้ส่งเสริมให้มีการปลูก
อ้อยในพื้นที่ โดยได้ประสานความร่วมมือกับหน่วยงานรัฐเพื่ออ้านวยความสะดวกในการกระจายน้้าสู่พื้นที่
ปลูกอ้อยอย่างครอบคลุม การเข้ามาของอ้อย ซึ่งเป็นพืชเศรษฐกิจเชิงเดี่ยวจึงเร่งเร้าให้เกิดการใช้ประโยชน์
จากน้้าในอ่างเก็บน้้า โดยมีเพียงเกษตรกรผู้ปลูกอ้อยบางกลุ่มเท่านั้นที่จะได้รับประโยชน์โดยตรง
4.3.2 การต่อสู้และเรียนรู้เพื่อสิทธิในการจัดการทรัพยากรน้้า
การเกิดขึ้นของอ่างเก็บน้้าในพื้นที่ แม้โดยเป้าประสงค์หลักจะน้าความมั่นคงด้านทรัพยากรน้้า
มาสู่ชุมชน หากแต่การใช้ประโยชน์จากอ่างเก็บน้้าชาวบ้านทั่วไปไม่ได้เข้าถึงประโยชน์อย่างครอบคลุม
ขณะที่การเข้ามาของพืชเศรษฐกิจเชิงเดี่ยว เป็นเงื่อนไขที่ส่งผลให้สภาพแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ
ต่างๆ เริ่มเสื่อมโทรม ความต้องการการใช้น้้า ซึ่งเป็นทรัพยากรพื้นฐานในการท้าการเกษตรเริ่มมีความ
ต้องการเพิ่มสูงขึ้น วิถีการผลิตของชาวบ้านเริ่มได้รับผลกระทบ เพราะไม่สามารถจัดการทรัพยากรให้ได้
ตามเป้าหมายการผลิตที่เน้นเศรษฐกิจเชิงการค้ามากกว่าเพื่อการยังชีพเหมือนอดีตที่ผ่านมา
การเปลี่ยนแปลงเหล่านี้จึงเป็นจุดเริ่มต้นต่อการตั้งค้าถามเกี่ยวกับสิทธิในการใช้และจัดการทรัพยากรน้้า
จากอ่างเก็บน้้าของชาวบ้านอย่างทั่วถึงและเป็นธรรม โดยเริ่มจากผู้น้าชุมชนที่ลุกขึ้นมาตั้งค้าถามกับการใช้
ประโยชน์จากน้้าในอ่างเก็บน้้า
“ตอนนั นมันเกิดจากพอเราได้อ่างเก็บน ้าในพื นที่ ผู้น้าเขาคิดว่ามีน ้าแต่ก็ไม่ได้ใช้
ได้แต่นั่งมองว่าจะท้าอย่างไร ให้แปลงการเกษตรเราได้ใช้น ้าจากตรงนี เราก็ท้าโครงการ
55
