Page 72 - kpi20440

KPI Congress 20th
72
2018
Thai Democracy on the Move

11
ประการที่สาม ความแตกต่างทางด้านการแบ่งแยกอ�านาจ ตามหลักนิติรัฐ การแบ่งแยกอ�านาจ
ถือได้ว่าเป็นหลักส�าคัญอันจะขาดมิได้ เพื่อให้เกิดการถ่วงดุลอ�านาจและตรวจสอบกันและกัน เพื่อมิให้มีฝ่ายใด
ฝ่ายหนึ่งมีอ�านาจมากกว่าและกระท�าการตามอ�าเภอใจ ส่วนหลักนิติธรรมนั้น ไม่ปรากฏให้เห็นเรื่องการแบ่งแยก

อ�านาจ เนื่องจากรัฐสภาและรัฐบาลมีความเชื่อมโยงกันเป็นอย่างมาก อย่างไรก็ดีทั้งหลักนิติรัฐและหลักนิติธรรม
ต่างก็ยอมรับความเป็นอิสระขององค์กรตุลาการ

ประการที่สี่ ความแตกต่างทางด้านเนื้อหา ตามหลักนิติรัฐ เน้นรูปแบบกับโครงสร้างของกฎหมาย
12
และวิธีการในการไปให้ถึงเป้าหมายตามจุดประสงค์ รัฐยอมอยู่ภายใต้กฎหมายที่มีโครงสร้างล�าดับชั้นทางกฎหมาย

อย่างเป็นระบบ มีการวางหลักความชอบด้วยกฎหมายที่บ่งบอกที่มาและข้อจ�ากัดของการใช้อ�านาจตามกฎหมาย

มีเกณฑ์ในการใช้อ�านาจตามกฎหมายให้เกิดความสมดุล และมีหลักเกณฑ์เกี่ยวกับบทบาทขององค์กรตุลาการ
ในการตรวจสอบความชอบด้วยรัฐธรรมนูญรวมถึงความชอบด้วยกฎหมายด้วย ในการอธิบายเนื้อหาของนิติรัฐ
จึงมักเริ่มต้นจากการกล่าวถึง “องค์ประกอบ” อันได้แก่หลักต่าง ๆ ที่รวมกันเป็นหลักนิติรัฐ ส่วนด้านนิติธรรมนั้น

เนื้อหาไม่มีแบบแผนที่ชัดเจนแน่นอน ไม่มีกรอบที่ตายตัว เปลี่ยนแปลงไปตามกรณีต่าง ๆ แต่เน้นบทบาทในการ

อ�านวยความยุติธรรมโดยศาลเพื่อคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนให้พ้นจากการใช้อ�านาจโดยมิชอบของรัฐ
ในการอธิบาย กล่าวให้ชัดเจนได้ว่า หลักนิติธรรมหมายถึง “ลักษณะ” ที่ควรของกฎหมายหรือการปฏิบัติหน้าที่
ของเจ้าหน้าที่ของรัฐ

13
ประการที่ห้า ความแตกต่างในด้านการควบคุมตรวจสอบการตรากฎหมายเพื่อคุ้มครองสิทธิขั้นพื้นฐาน
ด้านนิติรัฐนั้น รัฐคุ้มครองสิทธิขั้นพื้นฐานของประชาชนเป็นลายลักษณ์อักษร ตามล�าดับขั้นของกฎหมาย นับแต่

รัฐธรรมนูญลงมา องค์กรนิติบัญญัติย่อมผูกพันต่อรัฐธรรมนูญในการตรากฎหมายเพื่อให้มีผลในทางปฏิบัติ
จึงก�าหนดให้มีองค์กรที่คอยควบคุม ตรวจสอบ ความชอบด้วยรัฐธรรมนูญของกฎหมายที่องค์กรนิติบัญญัติ
ตราขึ้น ได้แก่ ศาลรัฐธรรมนูญ ส่วนด้านนิติธรรมนั้น ไม่มีลายลักษณ์อักษรที่ชัดเจนที่จะแสดงให้เห็นเป็นตัวบท

หากแต่ถือว่ารัฐเป็นรัถฐาธิปัตย์ โดยในทางทฤษฎี รัถฐาธิปัตย์โดยรัฐสภาสามารถตรากฎหมายอย่างไรก็ได้ทั้งสิ้น

จึงไม่อาจมีกรณีที่รัฐสภาตรากฎหมายขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญได้ การควบคุมการตรากฎหมายของรัฐสภา
จึงเป็นการควบคุมกันทางการเมือง ไม่ใช่การควบคุมทางกฎหมายและถือว่ากฎหมายต่างล้วนอยู่ในสถานะที่
เท่าเทียมกัน ทั้งนี้ ในทางปฏิบัติบุคคลย่อมได้รับการประกันสิทธิขั้นพื้นฐานโดยองค์กรตุลาการ

แม้หลักนิติรัฐและหลักนิติธรรมจะมีความแตกต่างกันหลายประการดังที่เสนอมาข้างต้น แต่ความ
เอกสารประกอบการประชุมกลุ่มย่อยที่ 1 11 วรเจตน์ ภาคีรัตน์, อ้างแล้วใน 2
ใกล้เคียงกันของคุณค่าและคุณธรรมเบื้องหลังของหลักการทั้งสองในอันที่มุ่งจะสร้างความยุติธรรมและรักษา
สิทธิเสรีภาพของประชาชนก็มีมากจนแทบจะกล่าวได้ว่าหลักการทั้งสองเป็นเหรียญแห่งคุณงามความดีที่มี

สองด้าน ขึ้นอยู่กับที่จะมองในด้านใด และน�าไปใช้ให้เกิดประโยชน์อย่างไร

12
ปิยบุตร แสงกนกกุล, อ้างแล้วใน 6.
13
วรเจตน์ ภาคีรัตน์, อ้างแล้วใน 2.