Page 71 - kpi20440

การประชุมวิชาการสถาบันพระปกเกล้า 71
ครั้งที่ 20 ประจำาปี 2561
ประชาธิปไตยไทย: ก้าวย่างเพื่อการพัฒนา

7
หลักนิติรัฐนั้น ประกอบไปด้วยหลักการย่อยหลายประการ ได้แก่ หลักการแบ่งแยกอ�านาจ หลักการ
คุ้มครองสิทธิและเสรีภาพของประชาชนโดยกฎหมาย หลักความชอบด้วยกฎหมายของฝ่ายปกครองและตุลาการ
ในการด�าเนินการ หลักความชอบด้วยเนื้อหาสาระของกฎหมาย หลักความเป็นอิสระของผู้พิพากษา หลักเรื่อง

ไม่มีกฎหมาย ไม่มีความผิด ไม่ต้องรับโทษ หลักความเป็นสูงสุดของรัฐธรรมนูญ หลักความมั่นคงแห่งนิติสถานะ
และหลักความได้สัดส่วนของการใช้อ�านาจรัฐกับประโยชน์ของประชาชน

1.3 ความแตกต่างของนิติรัฐและนิติธรรม

หลักนิติรัฐกับหลักนิติธรรมนั้นมักจะมีการใช้คู่กันไป โดยที่ไม่ได้แยกแยะความแตกต่างในรายละเอียดนัก
ด้วยความที่หลักทั้งสองได้รับการพัฒนาขึ้นในโลกตะวันตกโดยมีเป้าหมายที่จะจ�ากัดอ�านาจของผู้ปกครอง

ให้อยู่ในกรอบของกฎหมายคล้าย ๆ กัน อย่างไรก็ดีเมื่อพิจารณาทั้งสองข้อความคิดนี้แล้ว เราอาจสรุป

ความแตกต่างของ “นิติรัฐ” และ “นิติธรรม” ได้ดังนี้

ประการแรก ความแตกต่างด้านวิธีการศึกษา(Approach methodology) หลัก “นิติรัฐ” มีวิธีการ
ศึกษา ตั้งต้นเริ่มจากรัฐ เพราะเป็นธรรมเนียมของนักกฎหมายมหาชนและนักปรัชญาภาคพื้นยุโรปที่มุ่งเน้น ศึกษา
ทฤษฎีว่าด้วยรัฐเป็นส�าคัญ กล่าวคือใช้ข้อความคิดว่าด้วย “รัฐ” เป็นวัตถุแห่งการศึกษา และสร้างความสัมพันธ์

ระหว่างรัฐกับกฎหมายนั่นเอง ในขณะที่ข้อความคิดเรื่อง “นิติธรรม” นั้นมีต้นก�าเนิดจากความหวั่นเกรงการใช้

อ�านาจโดยมิชอบของรัฐ หลักนิติธรรมจึงมุ่งหมายไปที่การคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพของปัจเจกชน กล่าวให้ถึงที่สุด
8
หลักนิติรัฐเป็นมุมมองจากรัฐ แต่หลักนิติธรรมเป็นมุมมองจากปัจเจกชน ที่มีต่อกฎหมาย ในแง่นี้หลักนิติธรรมจึง
เป็นหลักการหรือหลักกฎหมาย (Rule) เมื่อพูดถึงหลักนิติธรรมจึงมีนัยในทางนิติศาสตร์ ส่วนนิติรัฐ คือ รัฐใด ๆ

ก็ตามที่ใช้กฎหมายเป็นหลักหรือใช้อย่างมีนิติธรรม จึงเป็นการจัดระเบียบการปกครองรัฐเพื่อให้กฎหมายเป็น

ใหญ่หรือเป็นรัฐ (State) ที่มีหลักนิติธรรม ซึ่งมีนัยในทางรัฐศาสตร์ 9

10
ประการที่สอง ความแตกต่างทางด้านสกุลกฎหมาย หลักนิติรัฐก�าเนิดและพัฒนาในสกุลกฎหมาย
Romano-Germanic ซึ่งยอมรับการแบ่งแยกกฎหมายเอกชนและกฎหมายมหาชน มีรัฐธรรมนูญเป็นกฎหมาย
สูงสุดและตราขึ้นเป็นลายลักษณ์อักษร มีศาลแยกออกจากกันเป็นระบบ มีศาลเฉพาะและศาลพิเศษ ส่วน

หลักนิติธรรมก�าเนิดในสกุลกฎหมายแองโกลแซกซอน ซึ่งไม่มีการแบ่งแยกกฎหมายเอกชนและกฎหมายมหาชน
ไม่ใช้ตัวบทกฎหมายในการพิจารณาคดี ไม่มีการแบ่งแยกศาลยุติธรรมและศาลปกครอง โดยหลักนิติธรรมถือว่า

ทั้งประชาชนและองค์กรเจ้าหน้าที่ของรัฐต่างต้องตกอยู่ภายใต้กฎหมายเดียวกันและภายใต้ศาลเดียวกัน

7 บุญศรี มีวงศ์อุโฆษ, กฎหมายรัฐธรรมนูญ, กรุงเทพ:โครงการด�าราและเอกสารประกอบการสอนคณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัย
ธรรมศาสตร์, พิมพ์ครั้งที่ 4, 2555, หน้า 419-433.
8 ปิยบุตร แสงกนกกุล, อ้างแล้วใน 6.
9 วิษณุ เครืองาม, “หลักนิติธรรมกับการปฏิบัติหน้าที่ของรัฐ”หน้า 40. www.nrlcthailand.org/nrlc2013/download/
RulesOfLaw_20150807_B.pdf เข้าถึงเมื่อ 28 กันยายน 2558.
10 ปิยบุตร แสงกนกกุล, อ้างแล้วใน 6.