Page 68 - kpi20440

KPI Congress 20th
68
2018
Thai Democracy on the Move

บทความนี้มุ่งที่จะศึกษาว่า แม้หลักนิติธรรมและหลักนิติรัฐจะเป็นที่ยอมรับในวงการกฎหมายของโลก

มาเป็นเวลานานในฐานะหลักคุณธรรมอันทรงคุณค่าและถือเป็นบ่อเกิดส�าคัญแห่งการด�ารงความยุติธรรมในสังคม
โดยหลักทั้งสองแม้จะมีความใกล้เคียงกันมาก แต่ก็มีความแตกต่างกันหลายประการอยู่ ซึ่งเมื่อพิจารณาจาก

โครงสร้างการปกครองของไทยที่รัฐธรรมนูญได้ก�าหนดไว้น่าจะตรงตามหลักเรื่องนิติรัฐ เหตุใดผู้ร่างรัฐธรรมนูญ
เลือกจะบัญญัติหลัก “นิติธรรม”ซึ่งไม่น่าจะสอดคล้องกับระบบดังกล่าว ไว้ในบทมาตราแห่งรัฐธรรมนูญ โดยจะ

เริ่มศึกษาจากความหมายและความแตกต่างของหลักนิติธรรมและหลักนิติรัฐ (1) การยอมรับหลักนิติธรรมใน
นิติรัฐในวงการนิติศาสตร์ไทย(2) และข้อพิจารณาถึงการบัญญัติค�าว่า “หลักนิติธรรม” ในรัฐธรรมนูญไทยของ

ผู้ร่างรัฐธรรมนูญ(3) และการตีความโดยศาลรัฐธรรมนูญ(4)

1. นิติธรรมและนิติรัฐ : ความเหมือนในความต่าง

ในการอยู่ร่วมกันของสังคมมนุษย์ การยอมรับในคุณค่าของแนวคิดหรือหลักปฏิบัติอันดีงามมาเป็น
ข้อตกลงร่วมกันของคนในสังคม เป็นที่มาส�าคัญของการก่อเกิดกฎหมาย โดยเฉพาะระบบกฎหมายลายลักษณ์

อักษร การบัญญัติหลักการหรือกระบวนการที่สะท้อนปรัชญาของหลักการต่าง ๆ มีความส�าคัญมาก เนื่องด้วย
เป็นภาพสะท้อนการยอมรับความคิดที่เป็นนามธรรมให้เกิดความเป็นรูปธรรมมากยิ่งขึ้น

ความคิดเรื่องหลักนิติรัฐและหลักนิติธรรมเป็นพัฒนาการของกระแสการจ�ากัดอ�านาจรัฐ ซึ่งเป็นที่มา

ของการก�าเนิดของรัฐสมัยใหม่ที่เริ่มจากกลุ่มประเทศในทวีปยุโรป โดยรับอิทธิพลจากเรื่องกฎหมายธรรมชาติ
ในสมัยกรีกและโรมัน เรื่องอ�านาจของศาสนจักรในสมัยกลาง เรื่องเหตุผลและความชอบธรรมในยุคการฟื้นฟู
ศิลปวิทยา รวมถึงการเรื่องการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชน นับแต่คริสต์ศตวรรษที่ 18 เป็นต้นมา

1.1 หลักนิติธรรม

หลักการนี้เกิดขึ้นที่ประเทศอังกฤษ หลักนิติธรรมหรือ “Rule of Law” เป็นการให้คุณค่าแห่ง

ความเป็นธรรมในกฎหมายตามคติของแองโกลแซ็กซอน โดยปรมาจารย์กฎหมาย Albert Venn Dicey
กล่าวไว้ในหนังสือ Introduction to the Study of the Law of the Constitution ได้อธิบายหลักนิติธรรมที่

ถือว่าเป็นส่วนหนึ่งของระบบกฎหมายรัฐธรมนูญของอังกฤษ โดยกล่าวว่า หลักนิติธรรมจ�าเป็นต้องยึดหลักการ
1
อย่างน้อยสามประการ ได้แก่
เอกสารประกอบการประชุมกลุ่มย่อยที่ 1 1 เลี้ยงบุญเลิศชัย, “การสร้างกระบวนการเรียนรู้หลักนิติรัฐในระดับองค์กรและระดับบุคคล”, รายงานการประชุมทางวิชาการ

Dicey, A.V, Introduction to the study of the law of the constitution, 2009, pp.179-190 อ้างใน พรสันต์

ระดับชาติว่าด้วยงานยุติธรรม ครั้งที่ 8 และการประชุมนิติศาสตร์แห่งชาติ ครั้งที่ 7 เรื่อง นิติรัฐและพลเมือง: ทางออกประเทศไทย
ระหว่างวันที่ 2-3 กันยายน 2553 .จัดโดยคณะกรรมการสภาวิจัยแห่งชาติ สาขานิติศาสตร์และส�านักงานคณะกรรมการวิจัย
แห่งชาติ ร่วมกับส�านักงานกิจการยุติธรรม กระทรวงยุติธรรม, หน้า 437-438.