Page 461 - kpi17073
P. 461
460 การประชุมวิชาการ
สถาบันพระปกเกล้า ครั้งที่ 16
หลังการล่มสลายของพรรคคอมมิวนิสต์และการคลายตัวของกระแสแนวคิดมาร์กซิส เป็น
ช่วงเวลาที่ทุนนิยมเสรีและประชาธิปไตยกลายเป็นกระแสความคิดสำคัญของโลกและนำไปสู่
กระแสความคิดประชาสังคม (civil society) ขณะที่ความเปลี่ยนแปลงของสังคมไทยมีมาอย่าง
ต่อเนื่องทั้งทางด้านเศรษฐกิจที่ผู้คนพึ่งพาระบบเศรษฐกิจนอกภาคการเกษตรมากขึ้น การเติบโต
ของภาคอุตสาหกรรม ปัญหาด้านการส่งออกที่ผลผลิตทางการเกษตรมีมูลค่าการส่งออกน้อยกว่า
ภาคอุตสาหกรรม การเกิดคนชั้นกลางทั้งในเมืองและชนบท ระบบราชการส่วนกลางและส่วน
ภูมิภาคไม่สามารถสนองตอบความเปลี่ยนแปลงได้ ไม่สามารถให้บริการประชาชนได้อย่างทั่วถึง
กระแสความคิดประชาสังคม (civil society) ในประเทศไทยเองก่อเกิดขึ้นเป็นกลุ่มประชาสังคม
ที่มีฐานจาก 3 แนวคิดสำคัญนั้น (อุเชนทร์ เชียงแสน, 2556, น. 120-121) ดังนี้
1. ประชาสังคมแบบชุมชนนิยม หรือ การสร้างความเข้มแข็งจากคนชั้นล่าง กลุ่มนี้
มีอิทธิพลจากความคิดวัฒนธรรมชุมชนและการพึ่งตนเองของประชาชน จึงเชื่อว่าการเปลี่ยนแปลง
สังคมการเมืองจะขึ้นอยู่กับประชาชนเองมากกว่าการปฏิรูปโครงสร้างทางการเมืองในระดับชาติ
ทำให้ไม่ต้องการยุ่งเกี่ยวกับการเมือง แนวคิดนี้เป็นที่นิยมและใช้อธิบายประชาสังคมในช่วงก่อน
รัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540
2. ประชาสังคมแบบเบญจภาคี-ประชาคม และประชารัฐ หรือการเมืองของความร่วมมือ
กลุ่มนี้เชื่อว่า การผลักดันการแก้ไขปัญหาต่างๆ ทั้งในระดับชาติและท้องถิ่นนั้น สามารถที่จะทำได้
และจำเป็นต้องทำผ่านความร่วมมือของทุกส่วนในสังคม รวมทั้งรัฐซึ่งมีอำนาจและทรัพยากร
จึงเน้นการเมืองของความสมานฉันท์มากกว่าความขัดแย้งเผชิญหน้าที่จะเป็นการทำลายตัวเอง
หรือพลังในการสร้างสรรค์ การขับเคลื่อนเพื่อการเปลี่ยนแปลงของกลุ่มนี้จึงเป็นการทำเวที
แลกเปลี่ยนเรียนรู้กับทุกๆ ภาคส่วน งานศึกษาและบทความวิชาการที่สนับสนุนแนวคิดดังกล่าว
เกิดขึ้นเป็นอย่างมากในช่วงเวลาหลังรัฐธรรมนูญ ฉบับปี 2540 และมักรวมเอาแนวคิดประชา-
สังคมเข้มแข็งแบบชุมชนนิยมไว้ร่วมด้วยเสมอ
3. ประชาสังคมแบบขบวนการเคลื่อนไหวทางสังคม หรือการระดมพลังของรากหญ้า
เป็นกลุ่มที่ให้ความสำคัญกับการรวมตัวในรูปของขบวนการทางสังคมทุกชนิดที่ให้ความสำคัญกับ
การรวมกลุ่มจัดตั้งของประชาชน และเชื่อว่าอำนาจของประชาชนจะได้มาจากการเคลื่อนไหว
กดดันจากเบื้องล่าง เน้นการวิพากษ์วิจารณ์นโยบายของรัฐ การตรวจสอบการใช้อำนาจของรัฐโดย
การสร้างพลังการเคลื่อนไหวจากภายนอกระบบ มีรูปแบบการต่อสู้ที่สำคัญคือการกระทำทางตรง
(direct action) เพื่อท้าทายขัดขวางระบบการเมืองปกติ 2
4. ประชาสังคมแบบเสรีนิยม-สมาคมของชนชั้นกลาง (เอนก เหล่าธรรมทัศน์, 2539,
2541, 2543) เป็นกลุ่มที่เห็นว่าประชาสังคมเกิดขึ้นในสมัยใหม่ในพื้นที่ที่มีความเป็นเมืองสูง
ผู้คนมีอิสระและมีความเป็นปัจเจกสูงในแบบเสรีนิยม ไม่อยู่ในระบบอุปถัมภ์ดั้งเดิม และเห็นว่า
การประชุมกลุ่มย่อยที่ 5 ประชาสังคมแบบขบวนการเคลื่อนไหวทางสังคมครอบคลุมพื้นที่ได้ไม่มาก นำไปสู่ความขัดแย้ง
2
ตัวอย่างรูปธรรมของแนวคิดนี้คือ ขบวนการเคลื่อนไหวของประชาชนที่มีปัญหาต่างๆ เช่น สมัชชาคนจน
สมัชชาเกษตรกรรายย่อยภาคอีสาน
