Page 25 - kpi18343
P. 25
กฎหมายที่เกี่ยวข้องกับการสร้างความปรองดอง
ก ร ณี ศึ ก ษ า ใ น ต่ า ง ป ร ะ เ ท ศ
2.1 ความเป็นมา และความหมายของคำว่า “ความยุติธรรมในระยะ
เปลี่ยนผ่าน”
คำว่า “ความยุติธรรมในระยะเปลี่ยนผ่าน” เป็นคำที่นิยมใช้อย่างกว้างขวาง
ในทางวิชาการ เพื่อกล่าวถึงกลไกและวิธีการในการจัดการกับความรุนแรงในอดีต
กระบวนการดังกล่าวนี้ เกิดขึ้นครั้งแรกๆ ในช่วงปลายทศวรรษที่ 80 และต้นทศวรรษ
ที่ 90 ซึ่งเป็นช่วงที่ประเทศหลายประเทศในทวีปอเมริกาใต้ และในทวีปยุโรปฝั่ง
ตะวันออก ต้องพบกับการยึดอำนาจและการปกครองด้วยระบอบเผด็จการทหาร
เช่น การปกครองของนายพลปิโนเชต์ (Pinochet) ในประเทศชิลี ซึ่งในช่วงเวลา
ดังกล่าวนั้น มีประชาชนบางกลุ่มออกมาต่อต้านการปกครองระบอบเผด็จการ ทำให้
รัฐบาลทหารใช้กำลังเข้าปราบปราม ก่อให้เกิดการละเมิดสิทธิมนุษยชนในรูปแบบ
ต่างๆ เช่น การสังหารหมู่ การทำให้หายสาบสูญ การทรมาน ฯลฯ และเมื่อรัฐบาล
ที่กระทำการละเมิดสิทธิมนุษยชนนั้นผ่านพ้นไป นักสิทธิมนุษยชนบางกลุ่มก็เกิดการ
12
เคลื่อนไหวเรียกร้องให้ต้องรับผิดชอบต่อการละเมิดสิทธิมนุษยชนทั้งหลายเหล่านั้น
ซึ่งโดยหลักก็จะเป็นการค้นหาความจริง และเยียวยาผู้เสียหาย หรือกล่าวอีกนัยหนึ่ง
ก็คือ เป็นการ “คืนความเป็นธรรม” ให้แก่เหยื่อ 13
ทั้งนี้ กระบวนการจัดการกับการละเมิดสิทธิมนุษยชนที่เกิดขึ้น มักจะเกิด
ในช่วงที่รัฐบาลชุดที่ก่อความรุนแรงนั้นผ่านพ้นไปแล้ว เนื่องจาก แทบจะเป็นไปไม่ได้
เลยที่รัฐบาลที่กระทำการละเมิดสิทธิมนุษยชนนั้นจะตั้งคณะกรรมการ หรือดำเนิน
การสอบสวนการกระทำของตนเอง ดังนั้น “ความยุติธรรม” ที่เกิดในระยะ “เปลี่ยน
ผ่าน” จึงหมายถึง การเปลี่ยนผ่านจากการปกครองในระบอบเผด็จการ เข้าสู่
การปกครองในระบอบประชาธิปไตย (transition to democracy) หรือเป็นการ
“เปลี่ยนผ่าน” รัฐบาลนั่นเอง 14
12 อย่างไรก็ตาม ในบางกรณีการเรียกร้องให้รัฐต้องออกมารับผิดชอบต่อการละเมิดสิทธิมนุษยชน
อาจจะเกิดขึ้นในช่วงของรัฐบาลที่ทำการละเมิดสิทธิมนุษยชนนั้นเองก็ได้ เช่น การจัดตั้งคณะกรรมการ
ค้นหาความจริงของประเทศอูกันดา ใน ค.ศ. 1974 ซึ่งเกิดจากการกดดันของนานาประเทศ แต่ก็ไม่
ค่อยได้ผลเท่าที่ควร (รายละเอียดปรากฏในบทถัดไป)
13 Tricia D. Olsen, Leigh A. Payne, Andrew G. Reiter. 2010. Transitional Justice
in Balance: Comparing processes, weighing efficacy. Washington D.C. : United
States Institute of Peace Press, p. 11.
14 ประจักษ์ ก้องกีรติ. 2558. ประชาธิปไตยในยุคเปลี่ยนผ่าน. นนทบุรี : ฟ้าเดียวกัน หน้า 317
สถาบันพระปกเกล้า
1
