Page 8 - kpiebook67014

บทที่ 2

แนวคิดและวรรณกรรมที่เกี่ยวข้อง

การทบทวนแนวคิดและวรรณกรรมที่เกี่ยวข้องในบทที่ 2 ของโครงการวิจัยนี้ ประกอบด้วย แนวคิดความ

มั่นคงทางสังคม (Social security) แนวคิดทุนทางวัฒนธรรม (Cultural capital) แนวคิดภูมิคุ้มกันทางสังคม
(Social immunity) แนวคิดคุณภาพสังคม (Social quality) แนวคิดความเป็นพลเมือง (Citizenship) และ
งานวิจัยที่เกี่ยวข้อง ดังนี้

2.1 แนวคิดความมั่นคงทางสังคม (Social security)

ความมั่นคงทางสังคมหมายถึง มาตรวัดความส าเร็จของเป้าหมายเพื่อการปกป้องความมั่นคงทางสังคม
(Burgess & Stern, 1991, p.45) ซึ่ง Dreze & Sen ขยายความต่อไปว่าพื้นฐานแนวคิดความมั่นคงทางสังคมคือใช้
วิธีการทางสังคมเพื่อป้องกันภาวะความขาดแคลน/ความไม่มี (Deprivation) หรือป้องกันความเปราะบางต่อภาวะ

ของความขาดแคลน ส่วนอะไรคือ “ความขาดแคลน” ที่ว่านั้น แล้วแต่การให้คุณค่าที่แตกต่างกันซึ่งอาจแบ่งออกได้
เป็นหลายแนวทาง (Dreze & Sen, 1991, p.5)
เพื่อขยายความให้เห็นภาพของความมั่นคงทางสังคมมากขึ้น Dreze and Sen (1991, pp.5-9) แบ่ง
มุมมองของการมองความมั่นคงทางสังคมออกเป็น 4 แนวทาง ได้แก่

1) ความขาดแคลนเชิงจิตวิสัยกับเชิงวัตถุวิสัย (Subjective versus objective deprivation) ความขาด
แคลนเชิงจิตวิสัยเป็นการให้คุณค่าของตัวบุคคลที่บ่งบอกสภาวะทางจิตใจ เช่น ความพึงพอใจ ความสุข การเติม
เต็มความปรารถนา ฯลฯ เป็นมุมมองที่ถูกน ามาใช้อยู่มากแต่อาจน าไปสู่การตีความที่ผิดพลาด เพราะไม่ได้สะท้อน
ถึงความขาดแคลนที่แท้จริงเนื่องจากเป็นความรู้สึก คนที่อยู่ในภาวะขาดแคลนอย่างสมบูรณ์จนมีชีวิตที่ยากล าบาก

ถึงขั้นยอมรับสภาพ อาจไม่ได้มีความเห็นในเชิงลบด้านจิตใจว่าชีวิตเขาขาดแคลนมาก ทั้งที่พวกเขาไม่มี
ความสามารถที่จะได้มาซึ่งการเลี้ยงดูที่เหมาะสม เสื้อผ้าเครื่องนุ่งห่มที่สะดวกสบาย การศึกษาขั้นพื้นฐาน เป็นต้น
2) โภคภัณฑ์ รายได้ และคุณภาพชีวิต (Commodities, incomes, and quality of life) เป็นประเภท
ของความขาดแคลนที่ไม่ขึ้นอยู่กับจิตวิสัย จึงมีความชัดเจน มีรากฐานอยู่บนความต้องการพื้นฐานของมนุษย์ ได้แก่

อาหาร เครื่องนุ่งห่ม ที่พักอาศัย เป็นต้น อย่างไรก็ดี โภคภัณฑ์ รายได้ และร่ ารวยถูกมองเป็นเพียงวิธีการ (Mean)
ที่น าไปสู่คุณภาพชีวิตที่ดี มากกว่าที่จะเป็นส่วนประกอบหนึ่ง (Constituent element) ของความมั่นคงทางสังคม
นอกจากนี้ มาตรฐานที่บ่งบอกความมั่นคงทางสังคมในมุมมอง “โภคภัณฑ์ รายได้ และคุณภาพชีวิต” ยังอาจ

แตกต่างหรือผันแปรในแต่ละบุคคล เช่น ระดับแคลอรีที่บ่งบอกภาวะโภชนาการที่สมบูรณ์ขึ้นกับขนาดร่างกาย เพศ
อายุ ฯลฯ หรือการเปรียบเทียบความขาดแคลนระหว่างบุคคลไม่อาจท าได้โดยการเปรียบเทียบเพียงโภคภัณฑ์
เท่านั้น หรือการเปรียบเทียบรายได้และความยากจนว่าเป็นตัวชี้วัดความมั่นคงทางสังคมก็เป็นปัญหาหรือมีความ
บิดเบือนอีกเช่นกัน (Dreze & Sen, 1991, pp.5-9) ความมั่นคงทางสังคมในมิตินี้สอดคล้องกับการศึกษาของ
Shorani et al. (2021) ที่ศึกษาความมั่นคงทางสังคมในเชิงความรู้สึก เช่น ชีวิต การเงิน สติปัญญา อาชีพ ฯลฯ

3) มาตรฐานความเป็นอยู่และความสามารถ เป็นแนวทางการมองความมั่นคงทางสังคมที่หลุดพ้นจากการ
มองแบบจิตวิสัยและแบบรายได้ มุมมอง “มาตรฐานความเป็นอยู่และความสามารถ” เป็นตัวแปรในการวิเคราะห์
คุณภาพชีวิตทั่วไป ขณะเดียวกันก็วิเคราะห์ความขาดแคลนและความยากจนโดยเฉพาะ มุมมองนี้มีรากฐานแนวคิด

ว่าหากชีวิตเป็นชุดของการกระท าและความเป็นอยู่ซึ่งมีคุณค่า การประเมินคุณภาพชีวิตจึงเป็นการประเมินความ
เป็นอยู่และการกระท าเพื่อความเป็นอยู่ที่มีคุณค่านั้น ดังนั้น ความพึงพอใจ ความปรารถนา รายได้ โภคภัณฑ์ จึง

- 5 -