Page 20 - kpi10607
P. 20
ฝ่าวิกฤต สร้างโอกาส บทบาทท้องถิ่นไทย
1
ประชาธิปไตยรัฐสภาแบบของอังกฤษโดยมีหัวหน้าบริหารรัฐบาลกลางคือ นายกรัฐมนตรีที่มาจากการเลือกตั้ง
ของบรรดาสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ในแง่หนึ่งอาจกล่าวได้ว่าเป็นลักษณะ “หัวมังกุท้ายมังกร” ทั้งนี้เพราะ
รูปแบบการเมืองระดับชาติเป็นแบบอังกฤษ ขณะที่รูปแบบการเมืองระดับท้องถิ่นเป็นแบบสหรัฐอเมริกา สถาบันพระปกเกล้า
การผสมผสานเช่นนี้จึงก่อให้เกิดพลวัตในการมีส่วนร่วมทางการเมืองของประชาชนสูงมาก สังคมญี่ปุ่นเป็น
สังคมที่ยึดหลักจรรยาบรรณอย่างเคร่งครัด แม้แต่ผู้นำสูงสุดทางการเมืองก็สามารถถูกจับกุมได้ถ้ากระทำความ
ผิด ดังนั้น ทุกคนต้องระวังความประพฤติของตนให้ถูกต้องตามหลักจรรยาบรรณ ซึ่งเป็นกลไกสำคัญที่รักษา
ความเป็นระเบียบเรียบร้อยของสังคมญี่ปุ่นไว้
การปกครองท้องถิ่นในญี่ปุ่นได้รับการวางรากฐานประชาธิปไตยเรื่อยมาตั้งแต่สมัยเมจิ ซึ่งมีจุดเด่น
คือ ความต่อเนื่องของการดำรงอยู่ของสถาบันสภาท้องถิ่น ไม่มีการยุบสภาท้องถิ่นหรือสภาผู้แทนราษฎรโดยใช้
วิธีการรัฐประหาร พรรคการเมืองซึ่งเป็นสถาบันการเมืองที่ทำให้ระบบประชาธิปไตยเคลื่อนไปข้างหน้าไม่เคย
ถูกยุบด้วยอำนาจคณะรัฐประหาร หัวหน้าบริหารท้องถิ่นที่มาจากการแต่งตั้งของกระทรวงมหาดไทยสามารถ
ควบคุมสภาท้องถิ่นได้ และความต่อเนื่องที่ยาวนานมากกว่าครึ่งศตวรรษนี้ยังได้วางรากฐานให้แก่การปฏิรูป
การปกครองท้องถิ่นสมัยหลังสงครามอย่างดียิ่งอีกด้วย
ทั้งนี้ แนวคิดเรื่องการกระจายอำนาจในญี่ปุ่นนั้นหมายถึง “ความเป็นอิสระของท้องถิ่น” (Local
Autonomy) ซึ่งมีจุดสำคัญคือ หลักความเป็นอิสระของท้องถิ่นได้รับการบรรจุลงในรัฐธรรมนูญ ค.ศ. 1946
(พ.ศ. 2489) อย่างชัดเจน โดยมีหมวดอยู่รวมทั้งหมด 4 มาตรา (มาตรา 92-95) มีผลทำให้กระทรวงมหาดไทย
เดิมที่เคยมีอิทธิพลสูงในการครอบงำท้องถิ่นสมัยก่อนสงครามถูกลดอำนาจลงอย่างเด็ดขาด และเปลี่ยนชื่อ
เรียกเป็นกระทรวงกิจการภายใน (Ministry of Home Affairs) ไม่มีอำนาจแต่งตั้งหัวหน้าบริหารท้องถิ่น ไม่มี
อำนาจควบคุมกรมอัยการซึ่งถูกโอนไปอยู่กับกระทรวงยุติธรรม นอกจากนี้ยังไม่มีอำนาจควบคุมกรมตำรวจ
หน่วยงานตำรวจท้องถิ่น (ในช่วงที่ญี่ปุ่นอยู่ภายใต้การยึดครองของสหรัฐอเมริกา พ.ศ. 2488-2495) อยู่ภายใต้
การควบคุมของหัวหน้าบริหารท้องถิ่น แต่หลังจากญี่ปุ่นได้เอกราชคืนกลับมาโดยสมบูรณ์แล้ว อำนาจควบคุม
ตำรวจท้องถิ่นบางส่วนได้ถ่ายโอนเข้าสู่ส่วนกลางภายใต้สำนักงานตำรวจแห่งชาติ ทำให้งานของกระทรวง
ปกครองตนเองในปัจจุบันเหลืออยู่ไม่มาก งานที่สำคัญคือ การเลือกตั้งและการจัดทำงบประมาณเสนอรัฐบาล
เพื่อขอเงินอุดหนุนให้แก่องค์การปกครองท้องถิ่น
อย่างไรก็ตาม ในความเป็นจริงของวัฒนธรรมทางการเมืองญี่ปุ่น ลักษณะเอกรัฐของชาติญี่ปุ่น และ
การเร่งพัฒนาเศรษฐกิจสังคมแห่งชาติ ยังมีข้อจำกัดที่สำคัญบางประการ คือ งบประมาณการพัฒนาท้องถิ่นไม่
เพียงพอ ปัญหานี้มีส่วนทำให้ท้องถิ่นยังต้องพึ่งพาส่วนกลางในระดับสูง ส่งผลให้ผู้สมัครเลือกตั้งท้องถิ่นที่
สังกัดพรรคเดียวกับพรรครัฐบาลได้เปรียบคู่ต่อสู้ โดยได้รับการสนับสนุนจากพรรครัฐบาล และสามารถ
รณรงค์หาเสียงเลือกตั้งโดยอ้างจุดแข็งของตนในข้อนี้ด้วย
ลักษณะเด่นอีกประการหนึ่งของการปกครองท้องถิ่นในญี่ปุ่น นอกจากเรื่องความเป็นอิสระในทาง
ทฤษฎีและการต้องพึ่งพาส่วนกลางในทางปฏิบัติ นั่นคือ การเลือกตั้งผู้บริหารท้องถิ่นโดยตรงแทนที่จะให้สภา
เลือกอย่างกรณีการเมืองระดับชาติ ทั้งนี้เพราะระบบเลือกตั้งผู้บริหารท้องถิ่นนำมาจากแบบแผนของ
สหรัฐอเมริกา ทำให้ญี่ปุ่นมีระบบเลือกตั้งหัวหน้าฝ่ายผู้บริหารสองแบบ คือ แบบเลือกตั้งทางอ้อมในระดับชาติ
และแบบเลือกตั้งโดยตรงในระดับท้องถิ่น
