Page 15 - kpi20899

“การถอดบทเรียนชุมชนเพื่อการปฏิรูปกระบวนการจัดการทรัพยากร : พลวัตแห่งการมีส่วนร่วมในการจัดการทรัพยากรน ้า
ในพื นที่ต้าบลหนองพันจันทร์ อ้าเภอบ้านคา จังหวัดราชบุรี” โดย ดร.ปริชัย ดาวอุดม และนายเจษฎา เนตะวงศ์

ต้าบลหนองพันจันทร์ อ้าเภอบ้านคา จังหวัดราชบุรี เป็นชุมชนที่มีวิถีการเกษตรมาตั้งแต่อดีต

มีประวัติศาสตร์ความเป็นชุมชนอย่างเป็นพลวัต ภายใต้อุดมการณ์การพัฒนาไปสู่ความทันสมัย ชุมชนได้มี

การปรับตัวเพื่อรองรับกับสถานการณ์การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง วิถีชีวิตและวิถีการผลิตของ

ชุมชนถูกปรับเปลี่ยนไปตามยุคสมัยของการพัฒนา ปัจจุบันชุมชนได้มีการบริหารจัดการทรัพยากรน้้าจาก

อ่างเก็บน้้าห้วยมะหาด โดยมีอ้านาจในการตัดสินใจเกี่ยวกับการจัดการทรัพยากรน้้าอย่างเป็นระบบ

สะท้อนให้เห็นการพัฒนากระบวนการประชาธิปไตยในชุมชน ที่ถูกน้ามาใช้ในการแก้ไขปัญหาความต้องการ

การใช้น้้าที่เพียงพอและทั่วถึง โดยมีชาวบ้านเป็นแกนหลัก ขณะที่บทบาทของหน่วยงานรัฐเป็นเพียง

ผู้อ้านวยความสะดวกเมื่อเกิดปัญหาเชิงเทคนิค การบริหารจัดการทรัพยากรน้้าที่เกิดขึ้นบนพื้นฐานของการ

มีอ้านาจในการตัดสินใจจากชุมชนและการมีส่วนร่วมจากสมาชิกในชุมชน จึงสะท้อนให้เห็นเงื่อนไขของการ

ตื่นรู้ของชุมชนที่น้าเอาทุนทางสังคมมาใช้ในการแก้ไขปัญหาและการจัดการทรัพยากรน้้าเพื่อการเกษตร

อย่างมีประสิทธิภาพ ปรากฏการณ์การใช้น้้าและการจัดการทรัพยากรน้้าภายในชุมชน จึงเป็นปรากฏการณ์

ที่ไม่หยุดนิ่ง มีการเปลี่ยนแปลงไปตามระบบความสัมพันธ์ภายใต้โครงสร้างเศรษฐกิจ สังคม การเมือง

ซึ่งแต่เดิมนั้นชุมชนมีการใช้และจัดการทรัพยากรน้้าโดยพึ่งพาอยู่กับธรรมชาติ ภายใต้ความสัมพันธ์ของ

ชุมชนที่อยู่อาศัยกันแบบเกื้อกูล ทั้งนี้ด้วยปฏิสัมพันธ์กับโครงสร้างภายนอก การเปลี่ยนแปลงด้านการ

พัฒนาที่มีพลวัตรได้ส่งผลให้รัฐเข้ามามีบทบาทในการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติภายในชุมชน มีการ

พัฒนาระบบชลประทานขนาดใหญ่ ซึ่งด้าเนินไปบนการมีอ้านาจเหนือกว่าของรัฐในการบริหารจัดการ

ทรัพยากร หากแต่ยังตอบสนองความต้องการที่จ้าเป็นและเพียงพอของชุมชนในการท้าการเกษตร

ไม่เพียงพอ จนน้ามาสู่การปรับตัวและการต่อรองกับรัฐโดยกระบวนการของชุมชน จนน้ามาสู่การใช้

ประโยชน์จากน้้าอย่างมีประสิทธิภาพ เพียงพอต่อความต้องการของชุมชนทั้งในการบริโภคและการท้า

เกษตร

ภาพสะท้อนกระบวนการบริหารจัดการทรัพยากรน้้าที่เกิดขึ้นในชุมชนหนองพันจันทร์ จึงไม่ใช่

เพียงเกษตรกรมีน้้าส้าหรับการเกษตรอย่างทั่วถึงและเพียงพอ หากแต่ได้สะท้อนให้เห็นพลังสร้างสรรค์

(creativity power) ที่มีอยู่ภายในมนุษย์ ที่ไม่ยอมหยุดนิ่งต่อข้อจ้ากัดของทรัพยากร หากแต่ได้สร้างสรรค์

กระบวนการจัดการ ต่อสู้/ต่อรอง ร่วมมือกับทั้งคนในชุมชนเองและกับหน่วยงานภาครัฐและภาคส่วนอื่นๆ

ที่อยู่บนพื้นฐานของประชาธิปไตย สอดคล้องกับเป้าหมายของการปฏิรูปตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักร

ไทย พ.ศ.2560 มาตรา 258 ที่มุ่งให้เกิดระบบบริหารจัดการทรัพยากรน้้าที่มีประสิทธิภาพ เป็นธรรมและ

ยั่งยืน โดยค้านึงถึงความต้องการใช้น้้าในทุกมิติ รวมทั้งความเปลี่ยนแปลงสภาพแวดล้อมและสภาพ

14