Page 84 - kpi20440

KPI Congress 20th
84
2018
Thai Democracy on the Move

สรุป

มีผู้กล่าวว่า หลักนิติรัฐและหลักนิติธรรม เปรียบเหมือนต้นไม้ที่มีสายพันธุ์เดียวกัน แต่ไม้ทั้งสองไปเจริญ
งอกงามในสองดินแดน ที่มีประวัติศาสตร์ ระบบกฎหมาย สภาพแวดล้อม สภาพสังคม ฯลฯ ที่แตกต่างกัน เมื่อ

ได้ดิน ได้น�้า ได้ปุ๋ย ได้อากาศที่แตกต่างกัน ต้นไม้ทั้งสองก็ย่อมพัฒนาเติบโตแตกกิ่งก้านสาขา แตกต่างกันไปบ้าง
มีบางส่วนเหมือน มีบางส่วนต่าง มีจุดเน้น หนักเบา เหมือนบ้าง ต่างบ้าง แต่เป็นความต่างบนความเหมือนกัน 32

หลักนิติรัฐและหลักนิติธรรมต่างได้รับการยอมรับในประเทศไทย โดยหลักนิติธรรมนั้นเป็นที่รู้จักกัน

แพร่หลายมากกว่า แม้ว่าระบบกฎหมายของไทยจะเป็นระบบลายลักษณ์อักษรก็ตาม เนื่องจากสภาพแวดล้อม
ของแนวคิดทางกฎหมายและการศึกษากฎหมายของไทยยังได้รับอิทธิพลจากระบบกฎหมายในระบบกฎหมาย

จารีตประเพณีอยู่มาก ต่อมา เมื่อการศึกษากฎหมายมหาชนได้รับการเผยแพร่มากยิ่งขึ้น แนวคิดเรื่องหลักนิติรัฐ
จึงเริ่มอยู่ในการรับรู้ควบคู่ไปกับหลักนิติธรรม โดยใช้ค�าว่าหลักนิติรัฐกับหลักนิติธรรมคู่กันไป โดยที่ไม่ได้แยกแยะ

ความแตกต่างในรายละเอียดนัก โดยในการจัดท�ารัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 และ
การจัดตั้งศาลปกครอง เป็นหลักหมุดส�าคัญของการบรรจุบทบัญญัติที่สะท้อนแนวคิดเรื่องนิติรัฐไว้ในรัฐธรรมนูญ

ในหลายมาตรา ต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน

อย่างไรก็ดี ความเข้าใจอย่างเกลื่อนกลืนกันของหลักนิติรัฐและนิติธรรม ท�าให้เมื่อมีการตัดสินใจ

ที่จะระบุหลักการส�าคัญเพื่อเป็น “หลักพิง” ในการด�าเนินการขององค์กรหลักในการใช้อ�านาจอธิปไตย ผู้ร่าง

เลือกใช้ค�าว่า “นิติธรรม” ด้วยเหตุผลทางด้าน “ความคุ้นเคย” กับถ้อยค�าดังกล่าว ทั้งนี้ หากพิจารณาในด้าน
การจัดโครงสร้างการปกครองของไทย อาจกล่าวได้ว่าค�าว่า “นิติธรรม” ที่บัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญนั้นยึดถือ
ทั้งรูปแบบและสาระส�าคัญตามหลักนิติรัฐนั่นเอง

แม้ทั้งการจัดโครงสร้างการปกครองและสาระส�าคัญหลายประการในรัฐธรรมนูญ จะเป็นไปตาม

หลักนิติรัฐก็ตาม เมื่อมีการบัญญัติหลักนิติธรรมไว้เป็นกรอบในการปฏิบัติหน้าที่ขององค์กรต่างๆของรัฐ จึง

ไม่เป็นการปิดกั้นโอกาสที่ศาลรัฐธรรมนูญองค์กรที่มีอ�านาจในการตึความหลักดังกล่าว จะให้ความหมายของ
หลักนิติธรรมที่สามารถใช้ได้กับประเทศไทย โดยอาจยกหลักนิติธรรมขึ้นโดยโยงต่อไปยังบทบัญญัติที่มีอยู่ใน
รัฐธรรมนูญหรือกฎหมายต่าง ๆ เพื่อชี้ให้เห็นว่า “อันเป็นการขัดต่อหลักนิติธรรม” “อันไม่เป็นการปฏิบัติตาม

หลักนิติธรรม” หรือ “จึงสอดคล้องกับหลักนิติธรรมแล้ว” เป็นที่น่าเสียดายว่าในปัจจุบันการวินิจฉัยว่าเรื่องนั้น ๆ
เอกสารประกอบการประชุมกลุ่มย่อยที่ 1 32 ก�าชัย กงจักรพันธ์ https://m.facebook.com/notes/kumchai-jongjakapun/%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0
ขัดต่อกฎหมายหรือสอดคล้องกับกฎหมายแล้วมักจะหยุดยั้งอยู่เพียงแค่นั้น โดยเลือกที่จะไม่ก�าหนดกรอบ

%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0
%B8%90-vs-%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B8%95%
E0%B8%B4%E0%B8%98%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1/246679198681150/