Page 85 - kpi20440
P. 85
การประชุมวิชาการสถาบันพระปกเกล้า 85
ครั้งที่ 20 ประจำาปี 2561
ประชาธิปไตยไทย: ก้าวย่างเพื่อการพัฒนา
ความหมายของหลักนิติธรรม และเมื่อมีคดีที่มีข้อพิพาทที่เกี่ยวข้องกับ “หลักนิติธรรม” ตามมาตรา 3 วรรคสอง
ศาลรัฐธรรมนูญก็มิได้ให้ความหมายของหลักนิติธรรม โดยแทนที่วินิจฉัยในเชิงอธิบายว่าหลักนิติธรรมนั้นจะ
มีความหมายอย่างไร แต่เลือกที่จะตีความในเชิงปฏิเสธว่าการกระท�าใด ขัดต่อหลักนิติธรรม และต่อมาเมื่อมี
การจัดท�าร่างรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2558 ได้มีการเสนอบทบัญญัติมาตรา 205 ซึ่งผู้ร่างได้แสดงเจตนารมณ์ไว้ชัดเจนว่า
เป็นการก�าหนดหลักส�าคัญของหลักนิติธรรมไว้ให้ชัดเจนในรัฐธรรมนูญ แต่บทบัญญัติดังกล่าวนั้น เมื่อพิจารณาแล้ว
ตรงกับความหมายและสาระส�าคัญของหลักนิติรัฐมากกว่าที่จะเป็นหลักนิติธรรม
อาจกล่าวได้ว่า ด้วยเหตุผลทางประวัติศาสตร์ลักษณะของระบบกฎหมายไทยที่มีลักษณะผสมผสาน
ระหว่างโครงสร้างของระบบกฎหมายที่เป็นแบบลายลักษณ์อักษรในภาคพื้นทวีปยุโรป กับบทบาทของศาลที่
ได้รับอิทธิพลแนวคิดของกฎหมายจารีตประเพณี ท�าให้ความเข้าใจในเรื่องหลักนิติธรรมและการน�าหลักนิติธรรม
มาใช้ประเทศไทยนั้นมีความเกลื่อนกลืนกันไปกับหลักนิติรัฐ ซึ่งส่งผลต่อการบัญญัติเรื่องหลักนิติธรรมใน
รัฐธรรมนูญไทยนั้น กลายเป็นการน�าหลักการเรื่องนิติรัฐมาใช้ โดยในทางเนื้อหาสาระหลัก การจัดโครงสร้าง
การปกครองของไทยตามรัฐธรรมนูญเป็นไปตามหลักนิติรัฐ และในทางหลักการพื้นฐานของการปกครอง ส่วนนี้
ได้ใช้ค�าว่า “นิติธรรม” แทนค�าว่า “นิติรัฐ”
อย่างไรก็ตาม จากที่ได้น�าเสนอมาตั้งแต่ต้นจะเห็นได้ว่าหลัก “นิติรัฐ” กับ “นิติธรรม” มีความแตกต่างกัน
ทั้งในด้านกับความเป็นมาทางประวัติศาสตร์และทฤษฎีในระดับสากล ในรัฐธรรมนูญไทย หากใช้ค�าว่านิติธรรม
ถ้ามุ่งหมายกับแบบที่ใช้ในอังกฤษก็อาจไม่สอดรับกับระบบของประเทศไทย เนื่องจากในอังกฤษไม่มีรัฐธรรมนูญ
ลายลักษณ์อักษร และไม่มีการประกันความเป็นกฎหมายสูงสุดของรัฐธรรมนูญเหมือนกับที่ปรากฏในรัฐธรรมนูญ
ไทยนั่นเอง การเลือกบัญญัติค�าว่า “นิติธรรม” แทนที่จะใช้ค�าว่า “นิติรัฐ” จึงอาจไม่ใช่ภาพสะท้อนที่ดี ในการ
อธิบายการจัดโครงสร้างขององค์กรของรัฐในรัฐธรรมนูญ ที่พยายามจะเดินตามแนวทางของหลักนิติรัฐที่พัฒนา
มาในภาคพื้นยุโรป
แต่หากพิจารณาในแง่ปรัชญาพื้นฐานของทั้งหลักนิติรัฐและหลักนิติธรรม ที่ต่างเป็นหลักการที่มุ่งจ�ากัด
อ�านาจของผู้ปกครอง ให้ประชาชนได้รับความยุติธรรมและความเสมอภาคอย่างเท่าเทียมกันภายใต้กฎเกณฑ์
แห่งกฎหมายที่เป็นธรรม การจะเลือกใช้ถ้อยค�า “นิติรัฐ” หรือ “นิติธรรม” มาบัญญัติไว้ในรัฐธรรมนูญ ก็คงไม่
ส่งผลกระทบในแง่การก่อตั้งหลักการเพื่อคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนเท่าใดนัก นอกจากนี้ การผสมผสาน
หลักคิดทั้งสองหลักดังกล่าวให้อยู่ในระบบรัฐธรรมนูญของไทยผ่านกระบวนการบัญญัติ “หลักนิติรัฐ” ไว้ในนาม
“หลักนิติธรรม” ก็เป็นภาพสะท้อนการประนีประนอมในทางกฎหมายแบบ “ไทยๆ” ได้เช่นกัน
